Όταν ο πόλεμος μετριόταν με ηλεκτρισμό

Η λαίλαπα της κατοχής και του εμφυλίου πολέμου, που έπληξε τον ελληνικό λαό στη διάρκεια της δεκαετίας του ΄40, αποκαλύπτεται και από την κατανάλωση… ηλεκτρικού ρεύματος κάθε οικογένειας.

Έτσι, το 1948, η κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ήταν μόλις 156 Κιλοβατώρες ανά κάτοικο, όταν στη γειτονική Ιταλία έφθανε τις 500 Kwh και στις ΗΠΑ τις 2.296! Αντίστοιχα, στις αρχές της ίδιας δεκαετίας, κάθε Ελβετός κατανάλωνε 1.390 Kwh και κάθε Νορβηγός 2.770.

Το γεγονός αυτό αποκαλύπτει ο μέσος Έλληνας καταναλωτής, με ελάχιστες εξαιρέσεις, δεν διέθετε ηλεκτρικές συσκευές - ούτε καν ηλεκτρικό ψυγείο - και χρησιμοποιούσε εκείνα τα δύσκολα χρόνια, το ηλεκτρικό ρεύμα μόνο για φωτισμό. Η ηλεκτρική ενέργεια θεωρούνταν πολυτέλεια και κάθε σπίτι διέθετε το πολύ δύο με τρείς ηλεκτρικές λάμπες, ενώ στην ελληνική επαρχία ο ηλεκτροφωτισμός παρέμενε άγνωστος.

Τα παραπάνω στοιχεία, που αποκαλύπτουν μέσω της κατανάλωσης ηλεκτρικού ρεύματος το βιοτικό επίπεδο των ευρωπαϊκών λαών, παρουσιάζονται για πρώτη φορά στο κοινό της Θεσσαλονίκης, μέσα από το ιστορικό αρχείο των ηλεκτρικών εταιριών, που δραστηριοποιήθηκαν στην πόλη, πριν ιδρυθεί η ΔΕΗ. Το ιστορικό αυτό υλικό εντοπίστηκε τυχαία σε αποθήκες της ΔΕΗ στη Θεσσαλονίκη, αξιοποιήθηκε και παρουσιάζεται στο κοινό μέχρι τις 17 Ιουνίου, στο κτίριο του Κέντρου Ιστορίας του Δήμου Θεσσαλονίκης.

Το αρχειακό υλικό που διασώθηκε, εκτείνεται χρονολογικά από το 1918 μέχρι και τη δεκαετία του ΄50 και μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: μηχανολογικό εξοπλισμό, τιμολόγια, έγγραφα, φωτογραφίες και στοιχεία εργαζομένων, κ.α. ιστορικά στοιχεία. Μέσα από διάφορες υπουργικές αποφάσεις, έγγραφα και έκτακτα διατάγματα των ναζιστικών αρχών κατοχής, αναδεικνύονται επίσης, τραγικές προσωπικές ιστορίες υπαλλήλων στην εταιρία ηλεκτροδότησης, που καταδικάστηκαν για την αντιστασιακή τους δράση και εκτελέστηκαν, ή μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδα συγκέντρωσης.

Η παρουσίαση του ιστορικού αρχείου των ηλεκτρικών εταιριών της Θεσσαλονίκης πραγματοποιείται στο πλαίσιο των εκδηλώσεων εορτασμού των 100 χρόνων από την απελευθέρωση της πόλης, σε συνεργασία με την εταιρεία «Διαχειριστής Ελληνικού Δικτύου Διανομής Ηλεκτρικής Ενέργειας Α.Ε.».

Όπως προκύπτει από τα ιστορικά έγγραφα ηλεκτρικό ρεύμα «φωτίζει» για πρώτη φορά την Ελλάδα το 1889. Τη χρονιά εκείνη η Γενική Εταιρεία Εργοληψιών, κατασκευάζει στην Αθήνα, στην οδό Αριστείδου, την πρώτη μονάδα παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος. Το πρώτο κτίριο που φωτίζεται είναι τα ανάκτορα και πολύ σύντομα ο ηλεκτροφωτισμός επεκτείνεται στο ιστορικό κέντρο της πρωτεύουσας. Τον ίδιο χρόνο η τουρκοκρατούμενη Θεσσαλονίκη θα «δει» κι αυτή το ηλεκτρικό φως καθώς βελγική εταιρία αναλαμβάνει από τις τουρκικές αρχές το φωτισμό και την τροχιοδρόμηση της πόλης με την κατασκευή εργοστασίου παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

Δέκα χρόνια αργότερα οι πολυεθνικές εταιρίες ηλεκτρισμού κάνουν την εμφάνισή τους στην Ελλάδα. Η αμερικανική εταιρία Thomson - Houston με τη συμμετοχή της Εθνικής Τράπεζας θα ιδρύσει την Ελληνική Ηλεκτρική Εταιρία που θα αναλάβει την ηλεκτροδότηση κι άλλων μεγάλων ελληνικών πόλεων. Μέχρι το 1929 θα ηλεκτροδοτηθούν 250 πόλεις με πληθυσμό πάνω από 5.000 κατοίκους,
ενώ στις πιο απόμακρες περιοχές, που ήταν ασύμφορο για τις μεγάλες εταιρίες να κατασκευάσουν μονάδες παραγωγής ηλεκτρικού ρεύματος, την ηλεκτροδότηση αναλαμβάνουν ιδιώτες ή δημοτικές και κοινοτικές αρχές κατασκευάζοντας μικρά εργοστάσια.

To 1950 υπήρχαν στη Ελλάδα 400 περίπου εταιρίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν ήταν το πετρέλαιο και ο γαιάνθρακας που εισάγονταν από το εξωτερικό.

Η κατάτμηση αυτή της παραγωγής, σε συνδυασμό με τα εισαγόμενα καύσιμα, εξωθούσε την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος στα ύψη (τριπλάσιες ή και πενταπλάσιες τιμές απ' αυτές που ίσχυαν στις ευρωπαϊκές χώρες). Το ηλεκτρικό λοιπόν ήταν ένα πολυτελείας αγαθό, αν και τις περισσότερες φορές παρεχόταν με ωράριο και οι ξαφνικές διακοπές ήταν σύνηθες φαινόμενο.