Τι είναι το Stress; Η επιστήμη απαντά

Είναι χαρακτηριστικό ότι ο όρος stress πρωτοεμφανίστηκε στη κατασκευή των γεφυρών στην Αμερική κατά το 1950. Τότε, σήμαινε τις εντάσεις των υλικών που χρησιμοποιούσαν στις γέφυρες, και κατά πόσο θα άντεχαν στο βάρος των αυτοκινήτων και στη καταπόνηση τους από τα στοιχεία της φύσεως.

Το 1996 το stress στοίχιζε $9.4 δις. στην Αμερική και οι άνθρωποι ανίκανοι να αγοράσουν την ευτυχία, προσπαθούσαν να κερδίσουν λίγη ηρεμία στο νου τους.



Τι είναι stress;
Όλοι μας έχουμε νοιώσει '' stress '' και οι περισσότεροι άνθρωποι μπορούν να δώσουν ένα παράδειγμα από stress ειδικά κατά την εβδομάδα των τελικών διαγωνισμών ή πριν από μια δημόσια ομιλία ή πριν από τις εξετάσεις για το δίπλωμα οδήγησης.



Μπορούμε εύκολα να αναγνωρίσουμε το stress με τον ίδιο τρόπο που αναγνωρίζουμε το καλό και το κακό. Αν όμως προσπαθήσουμε να το ορίσουμε με ακρίβεια τότε ο όρος γίνεται τόσο γλιστερός όσο και οι έννοιες του καλού και του κακού. Σαν συνέπεια μερικοί επιστήμονες νομίζουν ότι ο όρος stress πρέπει να αποβληθεί τελείως (Rushen, 1986) από τις ιατρικές ορολογίες.



Για το άρθρο αυτό θα χρησιμοποιήσω τον ομοιοστατικό ορισμό του stress.

"Stress είναι η αναγνώριση από το σώμα ενός stressor και της κατάστασης του κινδύνου διαταραχής της ομοιόστασης. Stressors είναι παράγοντες που βάζουν την ομοιόσταση σε κίνδυνο. Προσαρμοστικές αντιδράσεις στο stress είναι οι προσπάθειες του σώματος να αντιδράσουν στον stressor και να επαναφέρουν την ισορροπία και την ομοιόσταση στον οργανισμό" (Chrousos et al ., 1998).



Επίσης ο Robert Sapolsky (1994) περιγράφει τον stressor σαν "οτιδήποτε βγάζει το σώμα μας έξω από την ομοιοστατική του ισορροπία- για παράδειγμα ένας τραυματισμός, μια ασθένεια, πολύ κρύο, ή πολύ ζέστη."

Συνολικά το stress είναι το άθροισμα του αποτελέσματος όλων των παραγόντων που δρουν στον οργανισμό μας και αυξάνουν την κατανάλωση ενέργειας πάνω από ένα βασικό επίπεδο ηρεμίας.



Βραχύχρονα η αντίδραση στο stress είναι θετικά προσαρμοστική και βοηθά το άτομο να ανταποκριθεί σε καταστάσεις ανάγκης, αλλά μακρόχρονα γίνεται καταστροφική για τον οργανισμό. ( Selye , 1936, 1937 a ; Sapolsky ,1992 b ,1994).



Ποιοι προσβάλλονται από stress
Kάθε ζωντανός οργανισμός είναι ένα δυναμικό σύστημα ισορροπίας ή ομοιόστασης.

Όταν διαταραχθεί αυτή η ισορροπία, χρειάζεται να ξοδευτεί ενέργεια από τον οργανισμό, για την επαναφορά της αρχικής σταθερής κατάστασης. Σε όλα τα θηλαστικά και τα πτηνά, η συνολική διαθέσιμη ενέργεια μοιράζεται ανάμεσα σε διαφορετικές ανταγωνιστικές ανάγκες, όπως ανάπτυξη ή αύξηση, συντήρηση των κυττάρων, ανοσοποιητική λειτουργία, αναπαραγωγή και θερμογένεση.



Κατά την διάρκεια περιόδων έλλειψης ενεργείας ο οργανισμός περικόπτει την παροχή της και μη απαραίτητες λειτουργίες όπως η αναπαραγωγή και η αύξηση αναστέλλονται.
Αυτές οι περίοδοι αυξημένων αναγκών ενεργείας μπορεί να είναι τόσο διαφορετικές όπως οι τελικοί διαγωνισμοί για κάποιον καλοθρεμμένο φοιτητή, ή η προσπάθεια κάποιου πεινασμένου άγριου σκύλου στην Αφρικανική έρημο να βρει τροφή.
Οι νευροενδοκρινικοί μηχανισμοί που χρησιμοποιούνται και στις δύο περιπτώσεις είναι οι ίδιοι.



Η αντίδραση στο stress
Η αντίδραση στο stress είναι μια ακολουθία από αλλαγές στη φυσιολογία και την συμπεριφορά του οργανισμού που έχουν σαν σκοπό την επαναφορά της ομοιόστασης στην αρχική της μορφή.



Η αντίδραση στο stress είναι μη ειδική, αυτό σημαίνει ότι διαφορετικοί stressors θα εκλύσουν μια παρόμοια αντίδραση stress (Selye, 1950). Δύο ενδοκρινικά συστήματα αποτελούν τους κύριους άξονες αυτής της αντίδρασης, το ένα μέσω της αδρεναλίνης από τον μυελό των επινεφριδίων και το άλλο μέσω των γλυκοκορτικοειδών από τον φλοιό των επινεφριδίων (Stratakis and Chrousos, 1995). Μέσα σε δευτερόλεπτα από την αντίληψη ενός stressοr, το συμπαθητικό νευρικό σύστημα αρχίζει να εκκρίνει νοραδρεναλίνη, και τα επινεφρίδια αδρεναλίνη.



Η αδρεναλίνη είναι συνήθως η ορμόνη που δρα πρώτη, γιατί μόνο ο διπλασιασμός από τα βασικά της επίπεδα έχει βαθιές επιδράσεις στην αναπνοή και τον καρδιακό τόνο (ρυθμός και πίεση), ενώ τα επίπεδα της νορ-αδρεναλίνης πρέπει να πενταπλασιασθούν για να έχουν παρόμοια επίδραση (Ganong, 1997).



To άμεσο αποτέλεσμα της αντίδρασης stress ονομάστηκε το αντανακλαστικό της φυγής ή της μάχης, επειδή οι φυσιολογικές αλλαγές που συμβαίνουν μπορούν να υποστηρίξουν και τους δύο αυτούς τύπους συμπεριφοράς (Cannon, 1929).



Οι κατεχολαμίνες αυτές (νοραδρεναλίνη, αδρεναλίνη), μέσω διαφόρων μηχανισμών αυξάνουν τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα που δίνουν το απαραίτητο καύσιμο για τη φυγή ή τη μάχη. Οι κατεχολαμίνες αυξάνουν επίσης την εγρήγορση επιταχύνοντας τη μνήμη και τη μάθηση.



Σύγχρονες αντιλήψεις για το stress εστιάζονται περισσότερο σε ένα ψυχολογικό χαρακτηριστικό του stress παρά στην αντίδραση της φυγής ή τη μάχης.

Αυτό είναι ο βαθμός ελέγχου που έχουμε σε μια κατάσταση για παράδειγμα η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη αυξάνονται στις μέρες πριν τις τελικές γραπτές εξετάσεις για το διδακτορικό, κορυφώνονται την ημέρα των εξετάσεων, και σιγά σιγά επιστρέφουν στα βασικά τους επίπεδα (Frankenhaeuser, 1978). Kαθώς η μέρα των εξετάσεων πλησιάζει, η αυτοπεποίθηση και η αίσθηση ελέγχου των μαθητών, μειώνεται και το stress ακολουθεί. Μόλις περάσουν οι εξετάσεις η αίσθηση ελέγχου επιστρέφει και η αυτοπεποίθηση επανέρχεται.



Άλλες μελέτες δείχνουν ότι δεν είναι μόνο η αδρεναλίνη και η νοραδρεναλίνη, αλλά μια ολόκληρη ακολουθία ορμονών που συμμετέχουν στη μεταβίβαση του stress.

Ο Υποθαλαμικός-υποφυσιακός-επινεφριδιακός άξονας, (H.P.A. axis ), ενεργοποιείται και CRH, ACTH, και γλυκοκορτικοοιδή απελευθερώνονται σαν απάντηση σε ένα stressor.

Μέσα σε λεπτά από την έναρξη ενός stressor ο φλοιός των επινεφριδίων εκκρίνει γλυκοκορτικοοιδή (κορτικοστερόνη στα περισσότερα τρωκτικά, πτηνά και ερπετά και κορτιζόλη στα περισσότερα σαρκοφάγα και στις υψηλότερες τάξεις θηλαστικών).


Η CRH εκκρίνεται από τον υποθάλαμο, φθάνει στον πρόσθιο λοβό της υπόφυσης, όπου διεγείρει την έκκριση ACTH, που εισέρχεται στην κυκλοφορία και φθάνοντας στον φλοιό των επινεφριδίων προκαλεί την έκκριση κορτιζόλης.



Μια άλλη ορμόνη που εκκρίνεται είναι η βαζοπρεσσίνη που δρα αυξάνοντας τον όγκο του αίματος και την αρτηριακή πίεση ώστε οι μεγάλοι μυώνες να πάρουν την ενέργεια που χρειάζονται. Ο πρόσθιος λοβός της υπόφυσης εκκρίνει επίσης προλακτίνη που καταπιέζει τις αναπαραγωγικές λειτουργίες. Τα α-κύτταρα του παγκρέατος εκκρίνουν γλυκαγόνο και τα β κύτταρα αναστέλλονται από το γλυκαγόνο και εκκρίνουν λιγότερη ινσουλίνη. Ενδορφίνες και εγκεφαλίνες απελευθερώνονται και δίνουν ανακούφιση στον πόνο και αναστέλλουν ταυτόχρονα την έκκριση γοναδοτροφινών.



O υσιαστικά, όλες οι διεργασίες έχουν σαν σκοπό την άμεση διάθεση της ενέργειας, για να εξασφαλισθεί ένα μέλλον για τον οργανισμό. Μόνο όταν το μέλλον είναι βέβαιο, θα κυλήσει και πάλι ενέργεια στα υπόλοιπα κανάλια του συστήματος.



Η ΦΥΣΙΟΛΟΓΙΚΗ ΑΝΤΙΔΡΑΣΗ ΣΤΟ STRESS ΕΧΕΙ ΣΑΝ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ:

ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΔΙΑΘΕΣΙΜΟΤΗΤΑ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ
ΑΥΞΗΜΕΝΗ ΠΡΟΣΛΗΨΗ ΟΞΥΓΟΝΟΥ
ΕΛΑΤΤΩΜΕΝΗ ΡΟΗ ΑΙΜΑΤΟΣ ΟΠΟΥ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ
ΑΝΑΣΤΟΛΗ ΤΩΝ :ΠΕΨΗ, ΑΥΞΗΣΗ, ΑΝΟΣΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ, ΑΝΑΠΑΡΑΓΩΓΗ ΚΑΙ ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟΥ ΠΟΝΟΥ
ΟΞΥΝΣΗ ΤΗΣ ΜΝΗΜΗΣ ΚΑΙ ΤΩΝ ΑΙΣΘΗΣΕΩΝ
Stress και ασθένειες
Βραχυχρόνια η αντίδραση του οργανισμού στο stress είναι ευεργετική γιατί επιτρέπει την διατήρηση της ζωής. Σε ιδανικές καταστάσεις ακολουθώντας τη θεωρία που διατύπωσε ο Hans Selye (1907-1982), o οποίος θεωρείται ως ο ιδρυτής της σύγχρονης έρευνας στο stress , υπάρχουν 3 στάδια στο πως ένας οργανισμός αντέχει τις καταπονήσεις του stress.
Αυτή η θεώρηση μπορεί να μεταφρασθεί: Γενική Προσαρμοστική Αντίδραση, ή General Adaptation Syndrome (GAS), (Selye, 1950).

Εγρήγορση, ή συναγερμός.
Αντίσταση.
Εξάντληση.
O stressor ή στρεσσογόνος παράγοντας αναγνωρίζεται στην πρώτη φάση της εγρήγορσης και αντιμετωπίζεται στην δεύτερη φάση της αντίστασης.
Στην τρίτη φάση τελειώνει η αντίδραση του stress και αρχίζει η παθολογία του, με τελικό αποτέλεσμα σε ακραίες περιπτώσεις ακόμη και τον θάνατο του οργανισμού.

ΠΑΘΟΛΟΓΙΚΑ ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΠΑΡΑΤΕΤΑΜΕΝΟΥ STRESS

ΟΞΥ STRESS - ΧΡΟΝΙΟ STRESS

¶μεση χρήση ενέργειας. Κόπωση, μυοπάθειες, διαβήτης.
Αύξηση καρδιοαγγειακού τόνου. Υπέρταση.
Αναστολή πέψης. Πεπτικά έλκη.
Αναστολή αύξησης. Ψυχοκοινωνικός νανισμός.
Αναστολή αναπαραγωγής. Ανικανότητα, ανωορηξία.
Ελαττωμένη λειτουργία του Ανοσοποιητικού συστήματος. Ελαττωμένη αντίσταση στις ασθένειες, νεοπλασίες κατά την γήρανση.
Αύξηση επίγνωσης. Επιτάχυνση εκφύλισης νευρώνων.
Αύξηση αναλγησίας.
Από τον: (Sapolsky, 1992 b)

Οι καταστροφικές συνέπειες του stress δεν περιορίζονται στους ενήλικες. Έμβρυα και νεογνά επηρεάζονται επίσης από αυτό με πιθανές μακρόχρονες συνέπειες.
Κοιτάζοντας τώρα μερικές σύγχρονες στατιστικές από την American Psychological Association καταλαβαίνουμε τη σοβαρότητα του stress σήμερα.

43% των ενηλίκων πάσχουν από κάποια επίπτωση του stress.
75-90% από όλες τις επισκέψεις στους γιατρούς γίνονται για ασθένειες που έχουν σχέση με stress .
Το stress συνδέεται με τις 6 πρώτες αιτίες θνησιμότητας (καρδιοαγγειακά νοσήματα, καρκίνο, πνευμονικά νοσήματα, ατυχήματα, κίρρωση ήπατος και αυτοκτονίες).
Τώρα το ερώτημα είναι "ποια είναι η θεραπεία αυτού του προβλήματος;"

Στην κλασσική ιατρική το stress δεν θεωρείται σαν ασθένεια, στο DSM - IV, ταξινομείται μόνο σαν POST - TRAUMATIC STRESS DISORDER, δηλαδή stress που προέρχεται μετά από ένα ατύχημα ή καταστροφή. Έτσι το stress είναι μια προσωπική κατάσταση για την οποία η κύρια θεραπεία είναι ή η ψυχοθεραπεία ή φαρμακευτική αγωγή. Τα κύρια φάρμακα που χρησιμοποιούνται είναι:

β-αδρενεργικοί αποκλειστές
αγχολυτικά
αντικαταθλιπτικά
Η ψυχοθεραπεία είναι μια εξαιρετικά χρήσιμη προσέγγιση, που επιλύει προβλήματα που έχουν σχέση με φανερά λανθασμένο τρόπο σκέψης του πάσχοντος, Αλλάζοντας τον τρόπο σκέψης, μέσω συζήτησης με τον ψυχοθεραπευτή, η αντίληψη των συνθηκών που δημιουργούν stress τροποποιείται και επακολουθεί βελτίωση.



Αν δούμε όμως την καθημερινή ζωή θα διαπιστώσουμε ότι αυτό που ορίζουμε σωστό ή λάθος τρόπο σκέψης είναι κάτι πολύ προσωπικό που έχει σχέση με έννοιες λεπτές, που τις έχουμε μαζέψει για πολλά χρόνια και με πολύ πάθος.



Μ' αυτά τα δεδομένα αν κάποιος έχει άγχος επειδή η οικονομική του κατάσταση είναι άσχημη ή επειδή έχει οικογενειακά προβλήματα, ποιος θα τον πείσει ότι διαφορετικός τρόπος σκέψης θα τον βοηθήσει;

Τα φάρμακα που χρησιμοποιούμε είναι χρήσιμα για βαριές καταστάσεις αλλά οι παρενέργειες τους είναι πολλές και τα κάνουν μάλλον δύσχρηστα για ανθρώπους στην παραγωγική ηλικία που θέλουν να συμμετέχουν πλήρως στη ζωή.



Επίσης όλοι νοιώθουμε μια εσωτερική αντίδραση στην ιδέα να πάρουμε φάρμακα για μια ψυχολογική κατάσταση, που κάνει την συμμόρφωση με τη θεραπεία προβληματική.

Αυτό δεν σημαίνει ότι η ιατρική επιστήμη δεν είναι εξαιρετικά χρήσιμη σε πάρα πολλά προβλήματα αλλά μάλλον ότι το πρόβλημα του stress είναι δύσκολο να αντιμετωπισθεί με την σύγχρονες γνώσεις της νευροψυχιατρικής, όπως δείχνουν και οι στατιστικές που προανέφερα.

Πηγή: lifeinbalance.gr