ο αιχμάλωτος ελέφαντας

Εχετε δει ποτέ ελέφαντα σε τσίρκο; Αν ναι, δεν έχετε αναρωτηθεί πώς είναι δυνατόν αυτό το πανίσχυρο, θεώρατο ζώο να ελέγχεται τόσο αποτελεσματικά από τους εξουσιαστές του, να υπακούει στις προσταγές τους, να μην αντιδρά, να μην επιχειρεί καν να δραπετεύσει -ποδοπατώντας τους ταυτόχρονα; Ποιό είναι το μυστικό αυτού του ελέγχου;

Οταν αιχμαλωτίζονται τα ελεφαντάκια στην Αφρική, με σκοπό την εμπορική τους εκμετάλλευση, κρατούνται σε περιφραγμένο μέρος, όπου υποβάλλονται σε μίας μορφής «πλύσης εγκεφάλου», προκειμένου να εξημερωθούν. Αλυσοδένονται από το πόδι για πολύ μεγάλο χρονικό διάστημα από έναν πάσσαλο, με μέγεθος ικανό να τα κρατάει αιχμάλωτα. Παρ’ όλες τις επανειλημμένες τους προσπάθειες, τα ελεφαντάκια δεν καταφέρνουν να ξεφύγουν, μέχρι που συνηθίζουν τόσο πολύ σε αυτήν την αιχμαλωσία, ώστε πλέον πιστεύουν ότι δεν θα μπορέσουν ποτέ να ελευθερωθούν και μαθαίνουν να αποδέχονται την σκλαβιά τους.

Αυτό αποτελεί κλασική περίπτωση αρνητικής «εξαρτημένης μάθησης», κατά την οποία το υποκείμενο έχει πλέον πειστεί ότι δεν οφελεί σε τίποτα να συνεχίσει να ενεργεί προς την κατεύθυνση που επιθυμεί και εγκαταλείπει κάθε προσπάθεια.

Eδώ λοιπόν είναι το μυστικό: oι ενήλικοι αιχμάλωτοι ελέφαντες, κρατούνται πάλι δεμένοι από το πόδι, όπως στην αρχική τους αιχμαλωσία. Ομως πλέον έχουν φθάσει σε πλήρη ανάπτυξη και ζυγίζοντας πολλούς τόνους, εύκολα θα μπορούσαν να ελευθερωθούν ξεριζώνοντας τον πάσσαλο. Ομως δεν το επιχειρούν καν, θεωρώντας ότι αυτό δεν είναι δυνατό. Η ανάμνηση της αδυναμίας που ένιωσαν λίγο μετά τη γέννησή τους, είναι χαραγμένη στη μνήμη τους. Και το χειρότερο είναι ότι ποτέ δεν αμφισβήτησαν σοβαρά αυτή την ανάμνηση. Ποτέ, μα ποτέ δεν προσπάθησαν να δοκιμάσουν ξανά τις δυνάμεις τους...
Κάτι ανάλογο συμβαίνει και με μας. Στα πιο ευάλωτα για την πνευματική μας ανάπτυξη χρόνια, βομβαρδιζόμαστε -από την οικογένεια, το σχολείο, την κοινωνία- με μηνύματα του τύπου ‘αυτά δεν είναι για εμάς’, ‘μην έχεις μεγάλες βλέψεις’, ’προσγειώσου στην πραγματικότητα’, ‘δεν γίνεται’, ‘δεν είναι για σένα’, ‘δεν είναι ασφαλές’, ‘δε μπορείς’, ‘κατέβα από τα σύννεφα’, ‘δεν προλαβαίνεις πια’, ‘δεν έχεις μυαλό στο κεφάλι σου’, ‘όλοι έτσι το κάνουν’, ‘ποιός νομίζεις ότι είσαι’ δεν θα τα καταφέρεις’, ‘δεν είσαι φτιαγμένος γι’αυτα’, ‘μεγάλη ιδέα έχεις για τον εαυτό σου’, τα οποία μπορεί μεν να είναι καλοπροαίρετα και να έχουν στόχο να μας ΄προστατέψουν’ από την απογοήτευση και την αποτυχία, όμως δεν παύουν να δημιουργούν αρνητικά αποτυπώματα με βαθιές ρίζες στο μυαλό μας.

Αυτά τα αποτυπώματα, λειτουργούν σαν ένα ηχογραφημένο μήνυμα και παίζουν ξανά και ξανά στο υποσυνείδητό μας, χωρίς ούτε καν να το αντιλαμβανόμαστε, υπονομεύοντας τις σκέψεις μας και σαμποτάροντας τις πραγματικές μας ικανότητες. Το αποτέλεσμα είναι η έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνάμεις μας, η καλλιέργεια ενός γραμμικού, στενού τρόπου σκέψης, μίας νοοτροπίας ότι η αξία μας ως προσωπικότητες κερδίζεται ‘από ‘εξω προς τα μέσα’, και κυρίως η απόκτηση περιοριστικών πεποιθήσεων.

Ειδικά στον τομέα της εργασίας, οι αυτοπεριοριστικές πεποιθήσεις μας εμποδίζουν να συνειδητοποιήσουμε ότι οι δυνατότητες του μυαλού μας είναι κυριολεκτικά απεριόριστες και έτσι μας αποτρέπουν από το να ρισκάρουμε, να δοκιμάσουμε τις δυνάμεις μας σε νέα αντικείμενα και πεδία και εν τέλει να γνωρίσουμε πραγματικά τον εαυτό μας και τις ικανότητες μας.

Κατά μία έννοια λοιπον, το μυαλό μας μας κράταει φυλακισμένους, βιώνουμε τη φυλακή της εξαρτημένης μάθησης. Καταλήγουμε με καταπιεσμένη δημιουργικότητα και ανεκμετάλλευτο δυναμικό, να είμαστε παγιδευμένοι μέσα σε άχρηστους περιορισμούς, τους οποίους μαθαίνουμε να αποδεχόμαστε, όπως ο ελέφαντας τη σκλαβιά του.

Ετσι, όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με δύσκολες εργασιακές καταστάσεις, όπως μία απόλυση, αδυναμία εύρεσης εργασίας, μακροχρόνια ανεργία, ο εδραιωμένος φόβος και η έλλειψη εμπιστοσύνης στις δυνάμεις μας, μας κάνουν να χάνουμε τον κόσμο κάτω από τα πόδια μας, να πιστεύουμε ότι είμαστε ανεπαρκείς, αποτυχημένοι και να αδυνατούμε να δούμε εναλλακτικές λύσεις.

Η λύση όμως είναι μπροστά μας. Είναι το να πιστέψουμε ότι είμαστε πολύπλευρα όντα, με ικανότητες και ταλέντα αναξιοποίητα ή ακόμη άγνωστα και σε μας τους ίδιους. Είναι το να καταλάβουμε ότι η εργασιακή μας ασφάλεια είμαστε εμείς οι ίδιοι, η αξιοποίηση της εσωτερικής μας δύναμης, των γνώσεων και των εμπειριών μας, η εκμετάλλευση του πανίσχυρου μυαλού μας, το οποίο δεν γνωρίζουμε ούτε κατ΄ελάχιστο.

Είναι καιρός να συνειδητοποιήσουμε ότι ανεξάρτητα από το πώς μεγαλώσαμε, ανεξάρτητα από το αν αισθανόμαστε φόβο και ανασφάλεια, ανεξάρτητα από τις όποιες αποτυχίες και δυσκολίες βιώσαμε, οφείλουμε στον εαυτό μας κυρίως, να πάρουμε πλέον τα πράγματα στα χέρια μας. Να καταλάβουμε ότι ο κόσμος της εργασίας αλλάζει ριζικά, όχι μόνο στην Ελλάδα, αλλά παγκοσμίως, ότι δεν υπάρχει επιστροφή στα μοντέλα που ξέραμε, ότι η πιθανότητα να βρούμε δουλειά στέλνοντας βιογραφικά και απαντώντας σε αγγελίες, είναι εξαιρετικά μικρή.

Οσο γρηγορότερα το καταλάβουμε και φροντίσουμε να προσαρμοστούμε στα νέα δεδομένα της αγοράς, στα νέα μοντέλα εργασίας, αυτά της ευελιξίας και της κινητικότητας, που θα επικρατήσουν στο μέλλον, τόσο περισσότερο θα ωφεληθούμε. Είναι καιρός να επαναξιολογήσουμε τις επιλογές που κάναμε έως τώρα και να επιδιώξουμε να ανακαλύψουμε νέες προοπτικές.

Και η σημαντικότερη από αυτές, είναι η ατομική επιχειρηματικότητα. Είναι πολλά πλέον τα παραδείγματα συνανθρώπων μας στην Ελλάδα, όλων των ηλικιών και προφίλ, που δημιουργούν τις δικές τους επιχειρήσεις στο διαδίκτυο, που συμπράττουν με ομοϊδεάτες τους και δημιουργούν μία πρωτότυπη μικρή συνεταιριστική επιχείρηση, που εξάγουν ελληνικά προϊόντα, που επέστρεψαν στον τόπο καταγωγής τους και δημιούργησαν επιχειρήσεις εκμεταλλευόμενοι τον φυσικό πλούτο της χώρας μας, στην ύπαιθρο, στη θάλασσα, στα ελληνικά προϊόντα, στον τουρισμό.

Επέλεξαν έναν διαφορετικό, αντισυμβατικό τρόπο σκέψης και δράσης, επέλεξαν να σηκώσουν το βάρος της γραφειοκρατίας/φορολογίας/ταλαιπωρίας και των μυριάδων άλλων εμποδίων, που αντιμετωπίζει στη χώρα μας όποιος επιχειρήσει... να επιχειρήσει, διότι βλέπουν μακριά και επενδύουν στην μακροπρόθεσμη εξασφάλιση του εργασιακού τους μέλλοντος, αυτή που καμμία εταιρία δεν μπορεί να εγγυηθεί.

Ο καθένας μας μπορεί να κάνει το ίδιο. Δεν υπάρχει καμμία δικαιολογία για το αντίθετο, διότι έστω και ένας να το έχει κάνει, τότε σημαίνει ότι γίνεται. Χρειάζεται απλά να βρούμε τον τρόπο και όταν κάποιος το θέλει και το αποφασίσει, ο τρόπος βρίσκεται.

Ελευθερώστε λοιπόν... τον ελέφαντα μέσα σας και ποδοπατείστε τις αρνητικές πεποιθήσεις και το συμβατικό, περιοριστικό τρόπο σκέψης, που σας κρατάει μακριά από την ασφάλεια του μέλλοντός σας και εξερευνείστε το απεριόριστο πεδίο της ατομικής επιχειρηματικότητας.

της Ιφιγένεια Χριστοδουλίδου είναι εργασιακή ψυχολόγος και NLP Coach
ΠηΓή capital.gr