Την ευτυχία μπορούμε να τη μάθουμε...

Η φιλοσοφία μιλά για την ευτυχία: δεν υπάρχει στοχαστής, αρχαίος ή σύγχρονος, που να μην έχει ασχοληθεί με αυτό το θεμελιώδες για τον άνθρωπο ζήτημα.

Αποτελεί ουσιώδες θέμα στο οποίο επικεντρώνονται οι υψηλότερες προσδοκίες του ανθρώπου. Αυτό που κάνει ακόμα και τους πιο τεμπέληδες φοιτητές να στρέφουν ευήκοα ώτα. Τι είναι ευτυχία; Τι ακριβώς σημαίνει «είμαι ευτυχισμένος»; 

Ευτυχία θα μπορούσε άραγε να είναι --ή θα έπρεπε να είναι-- το να απολαμβάνουμε σύντομες ηλιόλουστες ημέρες εν μέσω ομίχλης;

Ο Γούντι Αλεν -ένας στοχαστής της εποχής μας- στην ερώτηση «υπήρξες ποτέ ευτυχισμένος;» απαντά «ποτέ περισσότερο από έξι ώρες», το οποίο σημαίνει ότι η ευτυχία για αυτόν περνά και φεύγει και είναι αδύνατον να την κρατήσει.

Ο φημισμένος γερμανός φιλόσοφος Τεοντόρ Αντόρνο (1903-1969) στα μέσα του 20ού αιώνα υποστήριξε ότι συνειδητοποιούμε ακριβώς ότι είμαστε ευτυχισμένοι, όταν ήδη έχει περάσει η ευτυχία.

Ευλογημένη παροδικότητα: μας σώζει από τον κίνδυνο να ζούμε μία ευτυχισμένη (ή και δυστυχισμένη) ζωή, χωρίς να το συνειδητοποιούμε. 

Ωστόσο ο Μισέλ ντε Μοντέν (1533-1592), τέσσερις αιώνες νωρίτερα, υποστήριξε ότι κανείς δεν είναι ποτέ δυστυχισμένος για μεγάλο χρονικό διάστημα, χωρίς να είναι ο ίδιος υπεύθυνος για αυτό. 

Ο Μοντέν πίστευε ότι υπάρχει η τέχνη της διαρκούς ευτυχίας και ότι μπορείς ακόμα και να μάθεις να είσαι ευτυχισμένος.

Την εποχή του Πλάτωνα κυριαρχούσε ο ορθολογισμός: η ευτυχία ήταν το αποτέλεσμα μιας καλής ζωής, μέσα από την αναζήτηση της σοφίας και της αρετής. 

Ο Επίκουρος το συνοψίζει ως εξής: «Δεν θα ζήσει ποτέ κάποιος ευτυχισμένος εάν η ζωή του δεν είναι φρόνιμη, όμορφη και δίκαιη -- και η ζωή δεν θα είναι ποτέ φρόνιμη, όμορφη και δίκαιη χωρίς ευτυχία». 

Σήμερα, αν και ο όρος αρετή έχει προκαλέσει κάποια σύγχυση, μη γνωρίζοντας καλά τι ακριβώς είναι το ενάρετο και σε ποια αναλογία είναι με την ευτυχία, ο δρόμος προς αυτήν είναι πολύ πιο βασανιστικός. 

Δεν αρκούν τα πάσης φύσεως εγχειρίδια περί «θετικής σκέψης» (ούτε εκείνα φυσικά που εξηγούν τη μαγική δύναμη της αναδιοργάνωσης) για να εξηγήσουν τι σημαίνει ευτυχία και πού μπορεί κάποιος να την αναζητήσει. Δεν αρκεί ούτε και ο Γούντι Αλεν, αν και συχνά βοηθά. 

Το να πεις σε κάποιον «Να είσαι ευτυχισμένος» αποτελεί τον ασφαλέστερο τρόπο για να τον απομακρύνει από τη δυνατότητα αυτή. Ο αυστριακός φιλόσοφος-ψυχίατρος Πολ Βατσλάβικ (1921-2007) στο βιβλίο του: «Φτιάξε τη δυστυχία σου μόνος σου» (κυκλοφορεί και στα ελληνικά), εξηγεί ότι οι άνθρωποι στην αναζήτηση της ευτυχίας συνήθως κάνουν το ακριβώς αντίθετο, δημιουργούν δηλαδή τη δική τους δυστυχία στην προσπάθειά τους να διορθώσουν τα συναισθηματικά τους προβλήματα.


Καθημερινά κατακλυζόμαστε από εκατομμύρια πληροφορίες, ωστόσο τα μέσα όλο και λιγοστεύουν για να μπορέσουμε να καταλάβουμε ποιοι είμαστε. 

Η Φιλοσοφία, οι θεωρίες της οποίας είναι συχνά περίπλοκες, αποτελεί ένα από αυτά τα λιγοστά πλέον μέσα. 

Σίγουρα διεισδύει στην πολυπλοκότητα που προκύπτει από τα βιβλία των Αριστοτέλη, Νίτσε ή Πασκάλ, μέσα από τα οποία καθένας ίσως έχει προσπαθήσει να βρει κάτι και να το ονομάσει «ευτυχία». 

Αυτό είναι ακριβώς το νόημα: να ξανα-θυμηθούμε ότι η φιλοσοφία δεν είναι μία αφηρημένη κατασκευή θεωριών, όπως πολλοί άνθρωποι πιστεύουν σήμερα, αλλά αυτό που πάντα ήταν για τους Ελληνες, μία επιλογή ζωής (αν και συχνά ευτυχής).

Συμβαίνει να μην γνωρίζουμε γιατί είμαστε ή γιατί δεν είμαστε ευτυχισμένοι (το να ξέρεις πολλά δεν βοηθά πάντα, το αντίθετο, μας καθιστά πιο ευάλωτους στις απώλειες, στη δυστυχία). 

Ευτυχία είναι να απολαμβάνεις τις διακοπές σου σε τροπικά νησιά (που δυστυχώς διήρκεσαν λίγο διάστημα) ή --κατά τη θεωρία του Καντ-- να έχουμε ήσυχη τη συνείδησή μας επειδή επιτελέσαμε το καθήκον μας; 

Μπορεί να είναι κάποιος μόνο ευτυχισμένος; Η ευτυχία είναι το απόλυτο τέλος ή υπάρχει και κάτι περισσότερο; «Είναι προτιμότερο να είναι δυστυχισμένος ο Σωκράτης ή ένας ηλίθιος χαρούμενος;» αναρωτήθηκε ο βρετανός φιλόσοφος Τζον Στιούαρτ Μιλ (1806-1873) και κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο Σωκράτης είναι προτιμότερο να είναι δυστυχής -- «εάν υποθέσουμε ότι ο ηλίθιος είναι η άλλη όψη του γεγονότος ότι βλέπουμε μόνο μία πλευρά της ερώτησης».

«Ο άνθρωπος --έγραψε ο Ισπανός φιλόσοφος Χοζέ Ορτέγα ι Γκασέτ ( 1883-1955)-- ζει από και σε μία φιλοσοφία. 

Αυτή η φιλοσοφία μπορεί να είναι επιστημονική ή λαϊκή, δική του ή άλλων, παλαιά ή καινούργια, ευφυής ή απλοϊκή, σε κάθε περίπτωση, όμως, η ύπαρξη του ανθρώπου έχει βαθειά τις ρίζες της σε μία φιλοσοφία». 

Είναι η ποιότητα αυτής της φιλοσοφίας στην οποία έχουν βυθισθεί οι ρίζες του ανθρώπου που καθορίζουν την ποιότητα της ζωής μας --της ευτυχίας μας-- και κατά πάσα πιθανότητα, περισσότερο ή λιγότερο διαρκής -- διότι η φιλοσοφία έχει τη δύναμη να αλλάζει τον τρόπο που βλέπουμε τα πράγματα, διευρύνοντας τους ορίζοντες και αγγίζοντας το βάθος της ουσίας. 

Εν κατακλείδι, το να διαβάζουμε και να μελετάμε τη φιλοσοφία, μας διδάσκει να καταλαβαίνουμε καλά τον κόσμο. Φυσικά η ευτυχία δεν εξαρτάται μόνο από εμάς, όλοι όμως είμαστε υπεύθυνοι για τις επιλογές μας -- σε εμάς επαφίεται να αποφασίσουμε σύμφωνα με ποια φιλοσοφία θα αντιμετωπίσουμε τις χαρές και τις λύπες.

Δεν αρκεί το να απολαμβάνουμε (αν και πρέπει να παραδεχθούμε ότι η ευχαρίστηση είναι ένα συστατικό της ευτυχίας): θέλουμε να είμαστε ευτυχισμένοι με αυτό που είμαστε. Είναι η εμπειρία από όλα: μία ζωή φτιαγμένη από γνώση, προσωπική έρευνα, απαντήσεις που δημιουργούν νέα ερωτήματα έχει πολλές πιθανότητες, ακόμα και στην ευτυχία.