Το γενέθλιον της Αθηνάς και η Κοίμησις της Θεοτόκου

από **Kapitol Era** 17/8/2022, 12:02 am

Θεά Παρθένος, γεννημένη περί τον Δεκαπενταύγουστο.
Ισχυρή, αφού οι πινακίδες της Γραμμικής Β’ μαρτυρούν πως τη λάτρευαν από παλιά, και μάλιστα ως Πότνια (σεβαστή). Στρατηγός και προστάτις της πόλεως των Αθηνών.

Δεν είναι άλλη από την Αθηνά. Χάρη σε εκείνην και στα Παναθήναια, τις μεγάλες εορτές που ξεκινούσαν με το γενέθλιο της θεάς στην αρχαία Αθήνα, είναι τόσο μεγάλη γιορτή ο Δεκαπενταύγουστος. Σήμερα, η εκκλησία μας εορτάζει την Κοίμηση μιας άλλης Παρθένου, της Θεοτόκου. Καταφανώς, όχι από τυχαιότητα.

Η θεά Αθηνά είχε γεννηθεί σύμφωνα με τις παραδόσεις του δωδεκάθεου την 28η Εκατομβαιώνος, περί τον δεκαπενταύγουστο δηλαδή. Εκείνη την ημέρα, η πόλις – κράτος της Αθήνας, γιόρταζε με θυσία εκατό βοών- εξ ου και ο όρος «εκατόμβη». Η θυσία, σήμαινε ότι οι θεοί θα χόρταιναν με…. την τσίκνα (και κάποια από τα εντόσθια) και οι προσκυνητές- ο λαός- θα απολάμβαναν κρέας. Που τότε δεν περιλαμβανόταν και τόσο συχνά στη διατροφή του. Λόγω μέτρου (οι αρχαίοι Αθηναίοι ήταν λιτοί στην εστίαση) και λόγω οικονομικών της κάθε οικογένειας.

Το γενέθλιον της Αθηνάς και η Κοίμησις της Θεοτόκου Athena11

Θεά της σοφίας, της στρατηγικής και του πολέμου, η Αθηνά ήταν η αγαπημένη κόρη του Δία, του πατέρα των θεών. Μητέρα της ήταν η πάνσοφη Μήτις. Ο Δίας από προφητεία έμαθε ότι το παιδί που θα γεννούσε η Μήτις θα ανέτρεπε τον πατέρα του από την εξουσία, οπότε την κατάπιε ενώ ήταν έγκυος. Την 28η του Εκατομβαιώνος, αισθάνθηκε τρομερό πονοκέφαλο και κάλεσε τον Ήφαιστο να τον βοηθήσει. Εκείνος του χτύπησε το κεφάλι με ένα βαρύ σφυρί και πετάχτηκε πάνοπλη η Αθηνά φορώντας περικεφαλαία, κρατώντας ασπίδα και πάλλοντας το δόρυ (εξ ου και το επίθετο Παλλάς, κατά μία από τις εκδοχές). Βλέποντας τον Δία, πέταξε ασπίδα και δόρυ στα πόδια του, δείγμα αναγνώρισης της ανωτερότητάς του.

Σύμφωνα με τον καθηγητή αρχαιολογίας Πάνο Βαλαβάνη, η Αθηνά «είναι μια από τις πιο σύνθετες και πολυσήμαντες μορφές της αρχαίας θρησκείας. Στο πρόσωπό της συνδυάζονται προϊστορικές αντιλήψεις, ιδιότυπα λατρευτικά έθιμα, καθώς και εκλογικευμένες αξίες της ιστορικής περιόδου, που την αναδεικνύουν σε κορυφαία μορφή της θρησκευτικής ιδεολογίας των αρχαίων.» («Ιερά και αγώνες στην αρχαία Ελλάδα», εκδόσεις «Καπόν).

Πλούσιοι μύθοι

Από τους γνωστότερους μύθους για την Αθηνά είναι η διαμάχη της με τον Ποσειδώνα για την προστασία και το όνομα της Αθήνας. Οι δυο θεοί κλήθηκαν να παρουσιάσουν τα δώρα τους, με βάση τα οποία οι άλλοι θεοί θα έκαναν την επιλογή. Ο Ποσειδώνας χτύπησε με την τρίαινά του την γη και ένα κατάλευκο άλογο πετάχτηκε. Εντυπωσιάστηκαν οι θεοί καθώς το άλογο θα το χρησιμοποιούσαν οι άνθρωποι στην καθημερινότητά τους τόσο για το όργωμα όσο και για τις μετακινήσεις τους. Στην συνέχεια ήταν η σειρά της Αθηνάς η οποία χτύπησε με το δόρυ της τη γη και μια φουντωτή ελιά πετάχτηκε. Βλέποντάς την η θεοί έδωσαν την νίκη στην Αθηνά καθώς θεώρησαν το ευλογημένο δέντρο χρησιμότερο. (Ο μύθος έχει παραλλαγές, αυτό όμως είναι το κεντρικό του νόημα).

Το γενέθλιον της Αθηνάς και η Κοίμησις της Θεοτόκου Panath10

Πολλοί ακόμα μύθο συνδέονται μαζί της, και μας βοηθούν καταλαβαίνουμε καλύτερα ποια ήταν για τους αρχαίους. Η κρίση του Πάρη, ο οποίος κλήθηκε να αποφασίσει ποια ήταν η ομορφότερη θεά μεταξύ της Αθηνάς της Ήρας και της Αφροδίτης δίνοντάς της το χρυσό μήλο που η έριδα έριξε κάτω από την πόρτα. Η βοήθεια της στον Περσέα για τον αποκεφαλισμό της Γοργόνας που πέτρωνε όποιον την αντίκριζε. Ο διαγωνισμός ύφανσης με την θνητή αράχνη, την οποία αν και δεν μπόρεσε να κερδίσει, τιμώρησε για την υπεροψία της αλλά και από ζήλια και την μεταμόρφωσε στο ομώνυμο έντομο. Η συμμετοχή της στην γιγαντομαχία όπου σκότωσε και έγδαρε τον Πάλλαντα και στην συνέχεια καταπλάκωσε με την Σικελία τον Εγκέλαδο (κατά κάποιους από τον Πάλλαντα πήρε το επίθετο Παλλάς. Κατ’ άλλους από το ότι γεννήθηκε πάλλουσα το δόρυ). Τέλος θα αναφέρουμε την διένεξη της με τον Απόλλωνα για την μαντική τέχνη. Η Αθηνά είχε διδαχτεί από τις Θρίες, τις φτερωτές νύμφες του Παρνασσού την τέχνη του να μαντεύεις το μέλλον από τις πέτρες που παρασέρνουν οι χείμαρροι, όμως ύστερα από τα παράπονα του Απόλλωνα στον Δία και την απόφαση του τελευταίου υπέρ του γιου του εγκατάλειψε με βαριά καρδιά την τέχνη πετώντας σε μια πεδιάδα της πέτρες, η οποία έκτοτε ονομάζεται Θριάσιο Πεδίο.

Η γιορτή των Χριστιανών

Στο γύρισμα του αρχαίου κόσμου από τον πολυθεϊσμό στον χριστιανισμό, όταν δεύτερος άρχισε σιγά- σιγά να επικρατεί, χρειάστηκε η μίξη στοιχείων από την παλαιότερη και τη νεότερη θρησκεία ώστε η δεύτερη να εδραιωθεί πιο εύκολα. Τότε, πολλές από τις αρχαίες τελετουργίες ενσωματώθηκαν στις τελετουργίες των χριστιανών και μαζί τους και κάποιες μεγάλες εορτές. Ανάμεσα σε αυτές και η εορτή του Δεκαπενταύγουστου. Και η Παναγία, από τον 6ο αι. μ.Χ. ως αειπάρθενος, βαφτίστηκε επίσης υπέρμαχος στρατηγός και προστάτις, ανάμεσα σε άλλες ιδιότητες, με κυρίαρχη την μητρική.

Το γενέθλιον της Αθηνάς και η Κοίμησις της Θεοτόκου Chora-10

Αρχαίες μητρικές θεότητες ήταν και άλλες: η Αστάρτη, η Λητώ, η Γαία, η Ισις, με ρίζες που χάνονται στο βάθος της Νεολιθικής εποχής. Αρχέτυπο όλων όμως θεωρείται η Μεγάλη Μητέρα ή Μητέρα Γη ή Μεγάλη Μητέρα Θεά, εμβληματικό μητριαρχικό μοντέλο.

Η Μεγάλη Μητέρα ήταν η κύρια θεότητα στη Μινωική Κρήτη, από κάποια εποχή μάλιστα παράλληλα με τον «νεαρό θεό» (είτε ως «θείο βρέφος» είτε ως σύζυγό της). Σύμφωνα με τον κύκλο της φύσης για τον θάνατο και την αναγέννηση η Μεγάλη Μητέρα παντρεύεται διαρκώς τον νεαρό θεό που γεννιέται και πεθαίνει κάθε χρόνο.

Με αυτή την πρακτική, η μεγάλη γιορτή της Παναγίας τον Δεκαπενταύγουστο συμπίπτει με τα γενέθλια της θεάς Αθηνάς στις 28 του αρχαίου μήνα Εκατομβαιώνα (μέσα Ιουλίου – μέσα Αυγούστου), όταν τελούνταν ανά τετραετία τα Παναθήναια, η μεγαλύτερη γιορτή της αρχαίας Αθήνας. Και καθόλου τυχαία, ο ναός της παρθένου Αθηνάς στην Ακρόπολη μετατράπηκε σε ναό της Παναγίας Παρθένου. Είναι άγνωστο πότε ακριβώς μετατράπηκε ο Παρθενώνας σε χριστιανικό ναό, το βέβαιο όμως είναι ότι επί Ιουστινιανού (482-565) καθαγιάστηκε και ορίστηκε ως η «καθολική εκκλησία των Αθηνών». Η λατρεία της ειδωλολατρικής παρθένου έδωσε έτσι τη θέση της στη χριστιανή Παρθένο και ο ναός πήρε το όνομα Παναγία Αθηνιώτισσα.

Τη υπερμάχω στρατηγώ

Στρατηγός των στρατηγών, η Παναγία προστατεύει τους πιστούς της – όπως και η θεά Αθηνά τους Αθηναίους – σε κάθε δύσκολη στιγμή. Το 626, στην πολιορκία της Κωνσταντινούπολης από Αβαρους και Πέρσες, οι πιστοί που έχουν συγκεντρωθεί στη Μεγάλη Εκκλησία θα δουν ξαφνικά μπροστά τους την Παναγία να έχει απλώσει προστατευτικά το πέπλο της πάνω από την Πόλη (ας θυμηθούμε και τον πέπλο της Αθηνάς στα Παναθήναια). Και η μεγαλύτερη απόδειξη: «Τη υπερμάχω στρατηγώ τα νικητήρια» ψάλλουν οι πολιορκημένοι χριστιανοί στην τελευταία λειτουργία της Αγίας Σοφίας, το 1453.

Το κύρος του ναού ήταν μεγάλο, αφού ακόμη και ο Βασίλειος Β’ Βουλγαροκτόνος γιόρτασε τη νίκη του κατά των Βουλγάρων σε αυτόν. Επρόκειτο άλλωστε για περίλαμπρο ναό, με τη χρυσή εικόνα της Παναγίας και θαυμάσια ψηφιδωτά. Μόνο 188 ψηφίδες διασώθηκαν και μεταφέρθηκαν το 1848 στο Βρετανικό Μουσείο, ενώ σήμερα διακρίνονται ελάχιστα ίχνη των αρχικών παραστάσεων. Κατά την Άλωση των Αθηνών από τους Λατίνους όμως η εκκλησία συλήθηκε και μετατράπηκε σε καθολική με την ονομασία «Σάντα Μαρία ντι Ατένε», ενώ αργότερα έγινε τζαμί.

Στην υποτιθέμενη ομοιότητα της παράστασης μιας μαρμάρινης μετόπης του Παρθενώνα με τη σκηνή του Ευαγγελισμού οφείλεται εξάλλου η διάσωσή της κατά τον Μεσαίωνα από φανατικούς της νέας θρησκείας που κατέστρεψαν τον αρχαίο διάκοσμο του ναού. Η μετόπη βρίσκεται σήμερα στο Μουσείο Ακρόπολης.

ΠΗΓΗ: thepresident