Κοζάνη: Το έθιμο των Φανών

από **AETOS** 9/3/2019, 10:47 am

Η κοζανίτικη Αποκριά δεν είναι κάποιο έθιμο που αναβιώνει τις ημέρες του εορταστικού δωδεκαημέρου. Πρόκειται για μια ζωντανή διονυσιακή γιορτή που επαναλαμβάνεται από τους κατοίκους της τους τελευταίους τρεις αιώνες. Πυρήνας αυτής της γιορτής είναι ο Φανός. Όσα χρόνια κι αν πέρασαν, οθωμανική περίοδος, απελευθέρωση, πόλεμοι, πληθώρα δυσκολιών, όσο κι αν άλλαξε το αρχιτεκτονικό και χωροταξικό ανάγλυφο της πόλης -από τα αρχοντικά και τα χαμόσπιτα της εποχής έχουν μείνει ελάχιστα έως καθόλου στην πόλη για να θυμίζουν τον παλιό εαυτό της - η κοζανίτικη Αποκριά δεν άλλαξε, αλλά προσαρμόστηκε στο πνεύμα των καιρών, στο μέτρο των επιθυμιών και του πάθους των ανθρώπων. Το τραγούδι στο πολύ ιδιαίτερο κοζανίτικο γλωσσικό ιδίωμα κυριαρχεί και για κάποιον που δεν είναι κατάλληλα προετοιμασμένος μπορεί και να σοκάρει.

Πιασμένοι χέρι χέρι, άντρες και γυναίκες γύρω από τη φωτιά λένε τραγούδια της λεβεντιάς, της αγάπης, τραγούδια του έρωτα, τραγούδια με έντονο το στοιχείο του αυτοσαρκασμού, της καθημερινής περιπέτειας των ανθρώπων αλλά και τραγούδια που οι γέροντες του Φανού λένε ότι «είναι μόνο για μεγάλους».

Επαναλαμβάνουν με πάθος τα ρυθμικά τα λόγια του αρχιτραγουδιστή, όπως για παράδειγμα τις ιστορίες του παπά- Ραγκαβέλα.

Οι φανοί της Κοζάνης στηρίζονται στην αυθόρμητη συμμετοχή των κατοίκων της, οι οποίοι τον ετοιμάζουν και πρωτοστατούν στο γλέντι με τα παραδοσιακά αποκριάτικα τραγούδια ή τα λεγόμενα «ξινέτροπα ή τα σκωπτικά». Οι Φανοί σε όλη την πόλη ανάβουν κατά τις 8 το βράδυ της Μεγάλης Αποκριάς, κι αμέσως οι άνθρωποι της γειτονιάς ξεκινούν το τραγούδι.

Το κρασί ρέει άφθονο οι παραδοσιακές κοζανίτικες πίτες, τα γνωστά «κιχί», κυκλοφορούν παντού και ο κύκλος γύρω απ' τη φωτιά μεγαλώνει. Μην διστάσετε να πιαστείτε χέρι χέρι στον κύκλο που σχηματίζεται αυθόρμητα γύρω από τη φωτιά και να επαναλαμβάνετε τα λόγια του αρχιτραγουδιστή. Τα υπόλοιπα θα έρθουν μόνα τους. Είναι τόσο όμορφα δομημένη αυτή η αρχαιολατρική τελετή που δύσκολα μπορεί κάποιος να αντισταθεί. Στο τέλος θα «συλλάβετε» τον εαυτό σας να τραγουδά με πάθος όχι μόνο τα τραγούδια του Φανού, ή τα σκωπτικά που διακωμωδούν άνδρες και γυναίκες αλλά και τα «σκληρά» με τα αθυρόστομα λόγια που λέγονται τα μεσάνυχτα. Αυτή εξάλλου είναι και η πιο χαρακτηριστική στιγμή σε όλη τη διάρκεια των αποκριάτικων εκδηλώσεων στην Κοζάνη.

Στα τραγούδια των Φανών κυρίαρχο ρόλο έχει ο κορυφαίος αρχιτραγουδιστής της γειτονιάς που ξέρει όλους τους στίχους των τραγουδιών, είναι καλλίφωνος και τα λέει ανάλογα με την περίσταση και το κέφι. Εάν βρεθείτε σε φανό με καλό αρχιτραγουδιστή, είναι σίγουρο ότι εκεί θα ξημερώσετε. Βέβαια να προσθέσουμε ότι τα σκωπτικά και «ξινέντροπα» τραγούδια της Αποκριάς δεν ακούγονται σε καμία άλλη γιορτή ή χαρούμενη περίσταση κατά τη διάρκεια του χρόνου πάρα μόνο στη διάρκεια του εορταστικού δωδεκαήμερου.

Σε ό,τι αφορά την καταγωγή του εθίμου, πολλοί μελετητές της λαογραφίας υποστηρίζουν την άμεση σύνδεσή του με τις αρχαίες διονυσιακές γιορτές, και τα ρωμαϊκά Σατουρνάλια. Οι φανοί έχουν αγαπηθεί από τον κόσμο και χιλιάδες επισκέπτες κυρίως νέοι και νέες, φθάνουν στην Κοζάνη έστω για μια φορά να τραγουδήσουν και να χορέψουν υπό τους ήχους των χάλκινων γύρω από τη φωτιά.

Την Κυριακή της Αποκριάς το μεσημέρι γίνεται η παρέλαση των αρμάτων που έχουν ετοιμάσει οι άνθρωποι των Φανών με έντονα στοιχεία αυτοσαρκασμού, κοινωνικής και πολιτικής σάτιρας. Το έθιμο επιβάλλει ο δήμαρχος να δίνει το έναυσμα της γιορτής με το άναμμα του φανού στην κεντρική πλατεία και στη συνέχεια ο ίδιος υπό τους ήχους των πνευστών και χάλκινων θα χορέψει τον πιο γνωστό αποκριάτικο σκοπό της περιοχής το περίφημο «έντεκα».

Οι «μπουμπούνες» της Καστοριάς

Είναι μεγάλες φωτιές που ανάβουν στις πλατείες της πόλης. Την Κυριακή της μεγάλης Αποκριάς μικροί και μεγάλοι συγκεντρώνονται στη γειτονιά τους και ανάβουν τη φωτιά, ενώ ορχήστρες με πνευστά και χάλκινα παίζουν τοπικούς σκοπούς, τα κεράσματα που έχουν ετοιμάσει οι άνθρωποι της γειτονιάς και το κόκκινο κρασί δίνουν και παίρνουν με το γλέντι να διαρκεί έως τα ξημερώματα. Οι μεγαλύτερες «μπουμπούνες» είναι της μεσαιωνικής πλατείας Ντουλτσό, της γειτονιάς του Απόζαρι, της πλατείας Ομονοίας και της γειτονιάς του παλαιού Νοσοκομείου. Πρόκειται για προχριστιανικό έθιμο, που επέζησε έως τις μέρες μας.

Καρναβάλι του Ξινού Νερού Φλώρινας

Οι αποκριάτικες εκδηλώσεις στο Ξινό Νερό Φλώρινας διακρίνονται για τη σάτιρα, τον αυτοσαρκασμό και την έντονη διακωμώδηση των πάντων. Οι οργανωτές των αποκριάτικων εκδηλώσεων είναι ο πολιτιστικός σύλλογος της περιοχής και οι άνθρωποί του που δεν πτοήθηκαν στις απειλές και τους αφορισμούς του τότε μητροπολίτη Φλώρινας Αυγουστίνου ο οποίος θέλησε να τους τιμωρήσει γιατί λάμβαναν μέρος σε αυτή τη διονυσιακή γιορτή. Οι εκδηλώσεις κατάφεραν να επιβιώσουν στον χρόνο και σήμερα το Καρναβάλι του Ξινού Νερού είναι από τις πιο σημαντικές διονυσιακές γιορτές στην ΠΕ Φλώρινας, διαρκεί πέντε ημέρες και περιλαμβάνει χορούς μεταμφιεσμένων, με αποκορύφωμα την παρέλαση αρμάτων και πεζοπόρων ομάδων την τελευταία Κυριακή της Αποκριάς.

Πηγή: ΑΠΕ - ΜΠΕ